Миний тэмдэглэл...

Бүх зүйл таны гарт...

Сайн байна уу ? 2011 он минь ээ. Баяртай 2010 он минь. Дурсамжаар үргэлж дүүрэн байдаг энэ цаг хугацаа ямар хурдан өнгөрнө вэ. Үлдсэн энэ насны амьдралдаа баялаг бүтээлээр арвин байхаар шийдсэн өөртэй итгэлтэй хүн болгонд энэ өдрийн гал халуун мэндийг хүргье! Хором бүр тань жаргалтай байх болтугай...
Надад мөрөөдөл бий
Таньд ч мөн адил мөрөөдөл бий. Үүнтэй адил хүн болгонд л өөрийн гэсэн хүсэл мөрөөдөл бий байх, гэхдээ бүгд л өвөрмөц, өөрийн гэсэн дүр төрхтэй, өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг гэдэгт эргэлзэх зүйлгүй үгүй биз ээ .
2010 он ЭНЭ НАСНЫ минь хамгийн бүтээлч он байх ёстой хэмээн эргэж буцалтгүй шийдсэн миний шийдвэр зөв гэдгийг зөвхөн цаг хугацаа бүтээлч сэтгэлгээ минь харуулах биз.
Одоогоос бүтэн нэг жилийн өмнө дээрх зүйлийг бичсэн байх юм. Би хувьдаа хүний хүсэл мөрөөдөл хязгааргүй тул жил өнгөрөх тусам мөрөөдөлдөө хүрэх арга зам маань хүртэл өөрчлөгдөнө гэж тооцоолсон хэрэг л дээ. Жил болгон өөрийнхөө яг юу мөрөөддөг байсан талаараа бичиж насны эцэст тэрхүү мөрөөдөлдөө хүрсэн үү үгүй юу гэдэг дээр дүн шинжилгээ хийх үүднээс тэр л дээ. Би өөрийгөө маш өвөрмөц хүн гэж боддог. Бие махбодийн хувьд ч тэр сэтгэл санааны хувьд ч тэр. Гэхдээ магадгүй дахин давтагдашгүй би тийм хүн гэж өөрийгөө төсөөлдөг хэдэн сая сая хүний нэг байх л даа . Үнэн хэрэгтээ би нэг жилийн өмнө ирэх 2011 он миний энэ насны минь бүтээлч он байх болно гэж хэлсэн байна.  Харин 2011 онд та яг юуг хийж бүтээсэн бэ гэж хэн нэгэн надаас асуувал. Би маш их зүйлсэд суралцсан гэж л хэлнэ магадгүй бүтээлч он болсон гэдгийг илтгэх биз. Энэ жил миний хувьд нийгэм болон байгалийн шинжлэх ухааны маш олон салбарт өвөрмөц судалгаа хийсэн судалгаа хийсэн ч гэж дээ ном уншихын өмнө өмнөтгөл уншихтай адил төсөөтэй тийм л хэмжээнд  судалгсан гэх үү дээ. Амжилт бүтээлийн хувьд гэвэл өөрийнхөө амжилтанд хүрэхэд ашиглагдах төлөвлөгөө гаргах төлөвлөлт л боловсруулж суусаар өдөр хоногууд өнгөрсөн гэж хэлж болохоор байна. Гэхдээ би үүнийгээ ертөнцийг үзэх үзэл болон амьдралыг үзэх үзлээ ашигтай хэлбэрээр үнэнд ойртох хэмжээнд өөрчилсөн үнэхээр ухаарал дагуулсан мөн их хүндхэн жил болсон гэж дүгнэж хэлэх байна.
Харин 2011-2012 он бол миний хувьд мөрөөдөлдөө хүрэх төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэхэд нэг шат ойртоход  дахин суралцах жил гэж төсөөлж байна. Энэхүү төсөөлөл маань үнэн эсэхийг бүтээлч зан чанар минь болон цаг хугацаа л харуулах биз ээ. Мөрөөдөлдөө хүрэх гэж тэмүүлж буй дэлхийн сая сая залуусдаа бүгдэд нь амжилт хүсье!   Өнөөдрийн хүн төрөлхтөн оюун санааны хувьд боловсорч чадах аваас дэлхий дээр үр хойч маань хэр олон жил амьдарч болох хугацаа тодорхойлогдоно гэдэгт би итгэдэг.
Дэлхийг оюун санааны хувьд бүрэн байлдан дагуулсан тийм хүмүүний үр хойч билээ бид. Түүх давтагддаг гэдэгт би мөн адил итгэдэг. Монголынхоо мянга мянган залууст тийм цаг ойрхон байна гэж хэлмээр байна. Мөн бидэнд суралцах цаг маш бага байна гэдгийг хэлэх нь зөв биз ээ. Бүгдэд нь амжилт хүсье! 

2009 оны 12 сарын 3-нд шалгарсан "Хорьтой ардчилал ба алдаа оноо" сэдэвт илтгэлийн уралдаанд оролцсон илтгэлээсээ тавилаа... Хүлээж байсан хүмүүст зориулав.

ХОРЬТОЙ АРДЧИЛАЛ

Социалист, коммунист, фашист, нацист гэх мэтийн үзэл суртал нь хүн төрөлхтний жам ёсны хөгжилийн гажуудал маягаар үүсч төрийн энгийн, шудрага зарчмыг ихээхэн өөрчилжээ. Манайд тогтож байсан коммунист зарчим нь ард түмэн өмчтэй байхыг хориглож, төр бүхнийг хариуцах болсон. Улмаар Төр ард түмний төлөө биш , ард түмэн төрийн төлөө амьдарна гэсэн урвуу зарчим гарч ирж байгаа нь харамсалтай. Түүхийн туршид фашист , коммунист дэглэмүүд гэр бүлийн эсрэг дайн зарлаж, хүүхдүүдийг эцэг эхийнх нь эсрэг эхнэрийг нь нөхрийнх нь эсрэг залуу үеийг ахмадуудынх эсрэг сөргүүлэн тавьж байсан нь төр өөрийн зорилгод ашиглах мэдээллийг олж авахыг эрмэлзэж хүмүүсээс ердийн үед гэр бүлийнхээ төлөө зориулдаг үнэнч сэтгэлээс ч илүүтэйгээр төрд үнэнч байхыг сурган шаардсаар ирсэн билээ. Бид ийм л нийгмийн золиос болсон ахмад үеийнхээ гашуун туршлагад тулгуурлаж өнөөгийн ардчилсан нийгмийг сонгож энэ замаар явж байгаа нь ихээхэн зөв алхам болжээ хэмээн санагддаг юм.

Сайн байна уу ? 2010 он минь ээ. Баяртай 2009 он минь. Дурсамжаар үргэлж дүүрэн байдаг энэ цаг хугацаа ямар хурдан өнгөрнө вэ. Үлдсэн энэ насны амьдралдаа баялаг бүтээлээр арвин байхаар шийдсэн өөртэй итгэлтэй хүн болгонд энэ өдрийн гал халуун мэндийг хүргье! Хором бүр тань жаргалтай байх болтугай...

Надад мөрөөдөл бий!

Таньд ч мөн адил мөрөөдөл бий. Үүнтэй адил хүн болгонд л өөрийн гэсэн хүсэл мөрөөдөл бий байх, гэхдээ бүгд л өвөрмөц, өөрийн гэсэн дүр төрхтэй, өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг гэдэгт эргэлзэх зүйлгүй үгүй биз ээ .
2010 он ЭНЭ НАСНЫ минь хамгийн бүтээлч он байх ёстой хэмээн эргэж буцалтгүй шийдсэн миний шийдвэр зөв гэдгийг зөвхөн цаг хугацаа бүтээлч сэтгэлгээ минь харуулах биз. Үргэлжлэл бий...


Сүүлийн нэг жилийн турш миний ой ухаан, бодлоос минь ер салж өгдөггүй байсан “Филантропи” хэмээх үзэл санааны талаар “Сайн дурын үйлс Монголд” хэмээх нэртэй эссэ бичлэгийн уралдаан “Филантропи” үзэл санаа түүнийг түгээн дэлгэрүүлэх, цаашид хүмүүсийн сайн сайхны төлөө хүргэх сайн дурын үйлс болон хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаа, түүнд оролцох оролцоог нэмэгдүүлэх зорилготой зохиогдож байгаа нь оюутан надад ихэд таалагдаж өөрийн багахан дуу хоолойгоо энд хүргэж байгаадаа таатай байна.
Филантропи хэмээх энэ богинохон үгийн цаана ямар утга санаа илэрхийлэгддэг юм бол?Залуучууд бид бүхэнд энэхүү ойлголтыг түгээн дэлгэрүүлж цаашид төлөвшүүлэх ямар, ямар арга зам байна? гэх мэт асуултуудыг өөртөө тавьж үзэн энэхүү асуултандаа товч тодорхой хариулах зорилготой бичихийг зорилоо.

Хичээлээ тараад гэрлүүгээ алхаж явах зуур хөрш ангийн хэсэг оюутнууд нэг тийшээ явах гэж байгаа бололтой бэлтгэлээ базайж байгаа харагдлаа. Та хэд минь хаашаа явах нь вэ? хэмээн сонирхон асуутал: “Бид нар хүүхдийн асрамжийн газарт очиж хүүхдүүдтэй хөл бөмбөг тоглож, тэдгээр хүүхдүүдэд амьдралын аз жаргалыг багахан ч болов мэдрүүлж, цагийг нь үр бүтээлтэй өнгөрүүлдэг болгож төлөвшүүлэхэд нь өөрсдийн бага ч гэсэн хувь нэмрээ оруулья гэж шийдээд 2 сар өнгөрч байна. Бид 7 хоног бүрийн хагас сайн өдөр очиж тэдгээр хүүхдүүдтэй хамт цагаа өнгөрүүлдэг болсон чи бидэнтэй хамт явах уу? хэмээн хөрш ангийн дарга Азжаргал надаас асуух зуураа хөнгөхөн инээмсэглэлээ”.


"Хөгжлийн гарц" уралдаанд шалгарсан илтгэлийнхээ хэсгээс нь тавилаа... 2008 . 03. 30
Америкийн нэгдсэн улсын ерөнхийлөгч болон Монгол улсын ерөнхийлөгчийг хамтад нь террористууд барьцаалжээ. Бөөн юм болж эцэст нь хоёр ерөнхийлөгчийг эх нутагт нь шүхрээр хаяхаар болов. Буш цонхоор хараад л энд эрх чөлөөний хөшөө байна миний эх орон гээд үсэрчихэв. Харин МУ-ийн ерөнхийлөгч нүдээ нэг хэсэг эргэлдүүлж байгаад л дэлхийн бөөрөн дээрх бөөн хар утааг хараад энэ миний эх орон миний гэр гээд үсэрчихэв ээ. Харин террористууд алмайран гайхаж хүн төрөлхтөнийг үй олноор устгах гайхалтай шинэ зэвсэг болох хорт утааг эрчимтэй бий болгоход улсаа ерөнхийлөн захирч байсан ноён Энхбаярыг Террористуудын загалмайлсан эцэг хэмээн хүлээн зөвшөөрч гавьяат цолоор өргөмжилжээ.

Дэлхийд цол гуншиний төлөө амиа өгөхөөс ч буцахгүй хоёрхон буурай улс байдгын нэг нь ардчилсан нийгэмд хөл тавиад нэгэнт 18-н жилийг ардаа орхин эрийн цээнд хүрсэн Монгол улс гэлцдэг.


"Дээд боловсролын салбар дахь авлига түүнээс гарах арга зам" сэдэвтэй илтгэлийн уралдаанд шалгарсан илтгэлийнхээ хэсгээс нь тавилаа... Дашрамд хэлэхэд авлига, авилга гэж аль аль-аар нь бичсэн байгаа.. 2008.05.12 өдөр

Шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийн хичээлийн 2-р байрны хаалганы урдхан хэсэгт хэсэг оюутнууд ярилцаж байхыг нь санаандгүй сонслоо.
Тэдний дундаас нэг оюутан нь ийнхүү ярьж байна: Саяхан нэг найзынхаа төрсөн өдрийг шөнөжин бут тэмдэглээд шалгалтандаа ч олигтойхон бэлдэж чадалгүйгээр шалгалт руугаа яваад орчихсон чинь мэддэг зүйл бараг байдаггүй тэгээд цаг дуусах үеэр шалгалтынхаа материал дундуур 10000-н төгрөг шургуулаад явуулчихсан чинь багш дажгүй сайн дүн тавьсан байна лээ энэ багш ч үнэхээр сайн багш шүү.
Өөр нэг оюутан нь : Манай сургуулийн зарим багш нар оюутан биднийгээ сайн ойлгох юм аа ! Би саяхан унах гээд байсан хичээлүүдийнхээ дүнг сургалтын албанд таньдаг нэг багшдаа хэлээд хэдэн төгрөг өгөөд янзлуулчихсан гээд л хэлж байх юм.

Хэдхэн сарын өмнө Олон улсын валютын сангаас зохиосон нэгэн семинар дээр Вашингтоноос ирсэн Мартин гуай үг хэллээ. Тэрээр хэлсэн үгээ зангидаж: Танай оронд эдийн засгийн өсөлт үнэхээр ажиглагдлаа.10.6 хувийн бодит өсөлт гарсан байна. Гэвч энэ өсөлтөөс шинээр ажлын байр бий болсонгүй. Ажлын байр буй болоогүй гэдэг маань ядуурал буураагүй гэсэн үг .Тэгэхээр нийгэмд буй болсон энэ өсөлт нь ард түмэндээ очоогүй гэсэн үг. Энэ нь нэг л үгэндээ танай оронд шударга хуваарилалт алга гэдгийг хэлж байна. Энэ бол Монгол орныг аль зэрэг авилгад идэгдэж, энэ нь эргээд нийгмээ аль хэр хоосруулж хойш чангааж байгааг дээрээс нь харж дүгнэсэн зэрвэс шинжилгээ юм. Авлига гэдэг нь хэн нэг нь нөгөөдөө мөнгө өгөөд байгаадаа ч асуудал биш.


Энэ хорвоо дэлхий дээр хамгийн азтай хүн хэн бэ? Магадгүй Билл Гейтс гэж хариулах хүн байгаа л байх. Гэхдээ та доорх сонирхолтой зүйлсийг уншиж үзээд арай өөр бодолтой болж магадгүй.


Дэлхийн хүн амын одоо байгаа хэмжээг нь 100 хүнтэй жижиг тосгон болгон төсөөлөн үзвэл ийм байх нь. Үүнд : 57 ази, 21 европ, 14 америк, 8 африк хүмүүс байх нь.
Эдгээрээс 52 нь эмэгтэй, 4, эрэгтэй, үүнээс дунджаар 30 нь цагаан арьстан , 70 нь өнгөт арьстан байх тооцоо гарч байгаа юм байна. Эдгээр нэг тосгоны 100 хүмүүсээс 6н америк үндэстэн бүх мөнгөний 59% -г эзэмшинэ. 20 нь хувийн байшинд амьдардаг. 30 нь бичиг үсэгтэй. Нэг хүн компьютертэй бас зөвхөн нэг хүн их сургууль төгсдөг байх нь. Хэрвээ та өнөөдөр ямарч өвчингүй сэрж байгаа бол 7 хоногийн цаадахыг харж чадахгүй байгаа 1 сая хүнээс азтай. Аюул , доромжлол, өлсгөлөн, зовлон амсаагүй бөгөөд танай улсад дайн болоогүй, айх айдасгүй амьдарч байгаа бол та дэлхийн 500 сая хүнээс азтай.
Хөргөгчиндөө идэх юмтай, мөрөндөө тохох хувцастай, толгой хоргодох гэртэй бол та энэ дэлхийн хүн амын 75%-аас илүү баян хүн юм. Ээж аав тань эсэн мэнд байгаа бол та энэ дэлхийн хамгийн азтай цөөхөн хэдэн хүний нэг. Тиймээ та энэ дэлхийн хамгийн азтай хүн.
Учир нь та бичиг үсэг мэдэхгүй 2 тэрбум хүний нэг биш. Бичиг үсэг мэдэж байгаа гэдэг тань богино хугацаанд их зүйлийг сурч эзэмших бүрэн боломжтой гэсэн үг. Сурч боловсорно гэдэг чинь амжилтанд хүрэхэд ойрхон байна гэсэн үг. Би амжилтанд хүрэхэд хэцүү зүйл байхгүй гэж боддог. Харин амжилтын оргилд удаан тогтож чадах нь чухал хэмээн үздэг.
Өнөөдөр бидэнд юу дутаад байгаа юм болдоо?! Хэрэгцээтэй гэсэн бүхэн минь байна шүү дээ. Ялангуяа Монгол хүний генд аливаа зүйлийг хурдан сурах чадвар бусад үндэстнүүдээс хамьгүй илүү байдаг гэж ярьдаг. Манай оюутан залуучууд яагаад ирээдүйрүүгээ, итгэл өөд тэмүүлэхгүй , эрч хүчээр дүүрэн цэл залуу насандаа сурч боловсрохыг эрмэлзэхгүй байна аа. Дэлхийн хамгийн шилдэг Харвард, Станфорд, Кембриж гэх мэтийн их сургуулиудад элсэн суралцъя гэсэн хүслээр дүүрэн байэ эх орондоо төдийгүй дэлхийн хөгжил дэвшилд оюуны том хөрөнгө оруулалтыг хийе хэмээн зорьж болно шүү дээ. Лидер хүнийг яагаад өөрөөсөө биш бусдаас хайдаг байна аа. Идэх хоол, өмсөх хувцас, сурах тохилог орчин, хэрэгтэй ном сурах бичиг гээд л бүгд л бэлэн байна шүү дээ. Хоёр гаргүй хэрнээ усан сэлэлтээр олимпийн аварга болж, хараагүй хүн хөгжим дарж, хөлгүй хүн гүйлтэнд түрүүлж, сонсголгүй хүн симфони зохиож байхад яагаад бид тэрнээс дор, арчаагүй мэт байх ёстой гэж. Өөрийнхөө нөц боломжуудын зөв ашиглаж чадахгүй, түүнийгээ нэг л сайн олж анзаарч харахгүй байгаа юм шиг санагдах юм хэмээн ахын минь хэлж байсан бодогдоно. Тиймээ бид өвчин зовлонтой, бичиг үсэг мэдэхгүй олон сая хүмүүсээс азтай гэдгээ тэр болгон анзаардаггүй бололтой. Монголын бүх оюутан залуус гутранги дорой үзэлтэй өөрийгөө тэньж мэддэггүй хүмүүс гэж байдаг гэж үү? Үгүй биз ээ. Дэлхийн хамгийн шилдэг ихэнх их дээд сургуулиудад Монголын олон олон оюутан залуус суралцаж тухайн суралцаж буй орондоо асар том оюуны хөрөнгө оруулалт хийж байдаг. Тэд Монголдоо буцаж очмооргүй байна тэнд эргээд очвол амьдрал утга учиргүй, ажил хийж, сурч боловсрох хүсэл тэмүүлэлтэй хүн тун ховор, нийтээрээ залхуурлын байдалд шилжсэн байдаг гэж хүртэл ярьцгаадаг. Интернэтээр янз янзын хэлэлцүүлэг, форум уншаад сууж байхад эсвэл оюутан залуустайгаа уулзан ярилцаж байхад нэгэн сонин зүйл ажиглагддаг. Тэд хэлэхдээ Монголчууд яахаараа ийм залхуу байдаг байна аа гээд л ихэнхдээ магтахаас илүүтэйгээр муулах хандлага ажиглагддаг. Өөрөөр хэлбэл Монголчууд хэмээх ойлголт дундаа өөрсдийгөө огт оролцуулдаггүй. Гудамжинд архи уучихсан согтуу хүн хүртэл ийм зүйл яриад сууж байдаг. Миний бодлоор Монголчуудын гэж хэлээд байгаа бүдүүлэг сэтгэлгээгээ эхлээд өөрөөсөө хайж үзэх хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Ялангуяа залуучууд бид “унаж яваа аварга хүн” гэгддэг америкийн нэгдсэн улсын өсвөр үеийн залуучуудын тэр бэлэнчлэх сэтгэлгээг киноноос харж дуйрайх биш тэр улсын ололттой, бодит хөгжил дэвшлүүдээс үлгэр дуйраалал авч Монгол орноо болон өөрийгөө хөгжүүлье, гэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй байвал зохилтой.


Саяхан Сүхбаатарын талбай дээр “Бид ардчиллын хүүхдүүд” гэсэн нэртэй томоохон өдөрлөг болоод өнгөрсөнийг санаж байна уу? Тиймээ ардчилсан хувьсгал ялж 90 онд төрсөн хүүхдүүд маань өнөөдөр нэгэнт 18 нас хүрч эрийн цээнд хүрсэн том хүн болжээ.
Өнөөгийн манай улс орныг хөтөлж залж яваа зарим хүмүүс болон залуусаас би хувьдаа зөвхөн өнөө маргаашийг л аргацаан өнгөрүүлдэг “амьдралын үзэл” бодлыг харж байна. Тэрхэн зуураа амар сэтгэл хангалуун байвал болох нь тэр гэсэн сэтгэлгээ нь Монгол улсын ирээдүйн дур зургыг харанхуйлж байна. Түр зуурын ялимгүй юманд байдгаараа баярлаж ирээдүйн илүү их боломж бололцоогоо алддаг тийм л хүмүүс битгий олшроосой хэмээн би хүсдэг.
Ихэнх хүмүүс чи ямар нутгын хүү вэ? Гэж надаас их асуудаг. Миний үндэм угсаа халх, би Орхон аймагт төрсөн, Улаанбаатар хотод өссөн, Хөвсгөл аймагт ч амьдарч байсан, ээж минь Хөвсгөлийнх, аав минь Завханых би ямар нутгийн хүү гэж хэлэхээ үнэндээ сайн мэддэггүй юм. Гэхдээ би Монгол улсын иргэн. Энэ л надад хангалттай.
Хорвоо дэлхий дээр яг адилхан хүн гэж байдаггүй. Адилхан Хөвсгөл аймгийн аавын хүүхдүүд бүгд л далайд сэлдэг, бүгдээрээ сагсан бөмбөг сайн тоглодог, ном унших дуртай, хүнтэй амархан танилцдаг, найрсан наргианч байх албагүй тийм байх боломж ч үгүй шиүү дээ. Нэг нутгынх гэдэг нь дэлхийн зургаан тэрбум хол давсан хүмүүс дундаас тусдаа ялгарч буй хэрэг. Хүнийх нь хувьд хүндэтгэж, элэг нэгтэй, нэг довонд цугтаа өсөн гээд дотно найрсаг байх нь зүйд нийцэх билээ. Харин тэр ялгарах ялгааг нь үзэл болгон төлөвшүүлэх нь утгагүй хэрэг. Энэ нь Гитлер еврейчүүдийг Герман үндэстэн биш хэмээн гадуурахн яргалж байсан үеийн үзлээс өөрцгүй шүү дээ.
Манай энэ 2 сая 600 мянга гаруй хүн амтай Монголын эх газарт нутгархах хандлага гүнзгийрэх болсонд улс төрийн зүтгэлтнүүд болон ахмад үеийнхний хариуцлага их чухал гэж би боддог. Залуучууд нутгархах үзлийг ээж, ааваасаа юм уу ахмад үеийнхнээсээ өвлөдөг юм шиг ажиглагддаг. Манай ангид бараг 21 аймгийн оюутнууд байдаг. Тэдгээр оюутнууд маань хоорондоо найзархаг болж чаддаггүй. Аймгийнхаа таньдаг хүүхдүүдтэйгээ нийлж хичээл номоо давтаж байгаа харагддаг. Би сургууль дээрээ хааяа нэг зарлал харж явах зуур Завхан аймгийн оюутан залуучуудын уулзалт, Ховд аймгийн оюутан залуучуудын өдөрлөг гээд л өч төчнөөн нутгархсан зарлал элбэг байдаг. Энд тэндхийн тэмцээн уралдаануудад ч хүртэл нутгархдаг болсон нь миний сэтгэлийг их зовоож явдаг. Тэмцээнд оролцож буй тамирчдын оноо ойролцоо бол тэмцээний эцсийн дүн гарах мөчид тэмцээний ялагч гарцаагүй шүүгчид болох шийдвэр гаргагчдын нутгийн нэгэн аавын хүү ялагч болдог дүр зураг ажиглагддаг. Харамсалтай нь ихэнх хүмүүс үүнтэй бүр элэрчихсэн байх юм. Аргагүй аргагүй тэдний нутгийн хүү юм чинь тэгж л таараа... Эдгээр нь ямар ашиг тустай юм бэ? Хорвоод уламжилж үлдээх юмгүй болоод нутгархах гэгч харамсалтай өв үлдээх болсон юм гэж үү? Нэгдэн нягтрах, эе эвээ хичээх, ижилдэн дасах нь байтугай элэг нэгт Монголчууд бид хоорондоо сөргөлдөх, тэмцэлдэх, ялгаварлах муу зуршлыг өөрсдөдөө чирч авчирч байгаа хэрэг бус уу. Ардчилсан нийгэмд өсч торнисон, дэлхийн хөгжил дэвшилд хөл зэрэгцэн алхаж яваа залуучууд бид энэхүү хэнд ч хэрэггүй сэтгэлгээг хойч үеийнхэндээ өвлөж үлдээхгүйн тулд яг одооноос энэ бүдүүлэг сэтгэлгээг өөрчлөх хэрэгтэй байна. Би юу? Би би гэдэг үгэнд дургүй би ганцаараа юуг ч бүтээж чадахгүй бид хамтарч байж Монгол улсын ирээдүй болох ХӨГЖИНГҮЙ МОНГОЛЫН шинэ дүр төрхийг бий болгож чадна гэдэгт итгэж байна.


Өнөөгийн манай улс орныг хөтөлж залж яваа зарим хүмүүс болон залуусаас би хувьдаа зөвхөн өнөө маргаашийг л аргацаан өнгөрүүлдэг “амьдралын үзэл” бодлыг харж байна. Тэрхэн зуураа амар сэтгэл хангалуун байвал болох нь тэр гэсэн сэтгэлгээ нь Монгол улсын ирээдүйн дур зургыг харанхуйлж байна. Түр зуурын ялимгүй юманд байдгаараа баярлаж ирээдүйн илүү их боломж бололцоогоо алддаг тийм л хүмүүс битгий олшроосой хэмээн би хүсдэг.
Ихэнх хүмүүс чи ямар нутгын хүү вэ? Гэж надаас их асуудаг. Миний үндэм угсаа халх, би Орхон аймагт төрсөн, Улаанбаатар хотод өссөн, Хөвсгөл аймагт ч амьдарч байсан, ээж минь Хөвсгөлийнх, аав минь Завханых би ямар нутгийн хүү гэж хэлэхээ үнэндээ сайн мэддэггүй юм. Гэхдээ би Монгол улсын иргэн. Энэ л надад хангалттай.
Хорвоо дэлхий дээр яг адилхан хүн гэж байдаггүй. Адилхан Хөвсгөл аймгийн аавын хүүхдүүд бүгд л далайд сэлдэг, бүгдээрээ сагсан бөмбөг сайн тоглодог, ном унших дуртай, хүнтэй амархан танилцдаг, найрсан наргианч байх албагүй тийм байх боломж ч үгүй шиүү дээ. Нэг нутгынх гэдэг нь дэлхийн зургаан тэрбум хол давсан хүмүүс дундаас тусдаа ялгарч буй хэрэг. Хүнийх нь хувьд хүндэтгэж, элэг нэгтэй, нэг довонд цугтаа өсөн гээд дотно найрсаг байх нь зүйд нийцэх билээ. Харин тэр ялгарах ялгааг нь үзэл болгон төлөвшүүлэх нь утгагүй хэрэг. Энэ нь Гитлер еврейчүүдийг Герман үндэстэн биш хэмээн гадуурахн яргалж байсан үеийн үзлээс өөрцгүй шүү дээ.
Манай энэ 2 сая 600 мянга гаруй хүн амтай Монголын эх газарт нутгархах хандлага гүнзгийрэх болсонд улс төрийн зүтгэлтнүүд болон ахмад үеийнхний хариуцлага их чухал гэж би боддог. Залуучууд нутгархах үзлийг ээж, ааваасаа юм уу ахмад үеийнхнээсээ өвлөдөг юм шиг ажиглагддаг. Манай ангид бараг 21 аймгийн оюутнууд байдаг. Тэдгээр оюутнууд маань хоорондоо найзархаг болж чаддаггүй. Аймгийнхаа таньдаг хүүхдүүдтэйгээ нийлж хичээл номоо давтаж байгаа харагддаг. Би сургууль дээрээ хааяа нэг зарлал харж явах зуур Завхан аймгийн оюутан залуучуудын уулзалт, Ховд аймгийн оюутан залуучуудын өдөрлөг гээд л өч төчнөөн нутгархсан зарлал элбэг байдаг. Энд тэндхийн тэмцээн уралдаануудад ч хүртэл нутгархдаг болсон нь миний сэтгэлийг их зовоож явдаг. Тэмцээнд оролцож буй тамирчдын оноо ойролцоо бол тэмцээний эцсийн дүн гарах мөчид тэмцээний ялагч гарцаагүй шүүгчид болох шийдвэр гаргагчдын нутгийн нэгэн аавын хүү ялагч болдог дүр зураг ажиглагддаг. Харамсалтай нь ихэнх хүмүүс үүнтэй бүр элэрчихсэн байх юм. Аргагүй аргагүй тэдний нутгийн хүү юм чинь тэгж л таараа... Эдгээр нь ямар ашиг тустай юм бэ? Хорвоод уламжилж үлдээх юмгүй болоод нутгархах гэгч харамсалтай өв үлдээх болсон юм гэж үү? Нэгдэн нягтрах, эе эвээ хичээх, ижилдэн дасах нь байтугай элэг нэгт Монголчууд бид хоорондоо сөргөлдөх, тэмцэлдэх, ялгаварлах муу зуршлыг өөрсдөдөө чирч авчирч байгаа хэрэг бус уу. Ардчилсан нийгэмд өсч торнисон, дэлхийн хөгжил дэвшилд хөл зэрэгцэн алхаж яваа залуучууд бид энэхүү хэнд ч хэрэггүй сэтгэлгээг хойч үеийнхэндээ өвлөж үлдээхгүйн тулд яг одооноос энэ бүдүүлэг сэтгэлгээг өөрчлөх хэрэгтэй байна. Би юу? Би би гэдэг үгэнд дургүй би ганцаараа юуг ч бүтээж чадахгүй бид хамтарч байж Монгол улсын ирээдүй болох ХӨГЖИНГҮЙ МОНГОЛЫН шинэ дүр төрхийг бий болгож чадна гэдэгт итгэж байна.

Дэлхийн улсуудын үзэл, сэтгэлгээний хөгжил нь өмнөх мэргэдийнхээ бичиж туурвиж үлдээсэн ном судар, өөрөөр хэлбэл оюуны өв сан дээр дараагийн үеийнх нь шинийг нэмж хуримтлуулах замаар явагдсан байдаг билээ. Сайхан амьдрал, сайхан цаг, сайхан ирээдүйг бий болгохын тулд бид сэтгэлгээндээ өөрчлөлт хийж эд хөрөнгө, эрх ямбыг эрхэмлэх бус танин мэдэх, бүтээн хөдөлмөрлөхийг эрхэмлэж үнэ цэнэтэйд тооцох хэрэгтэй. Тийм өөрчлөлтөөс, тийм гэгээрлээс, миний, таны, та бидний амьдрал, үндэстний ирээдүй хамаардаг билээ. Хүний оюун ухаан гэдэг нь тэнгэрлэг хүчтэй зүйл. Хөгжингүй орнуудад хүн зөвхөн оюутан сурагч байхдаа сурдаг гэж бодохгүйгээр насан туршдаа өөрийгөө хөгжүүлж байх эрмэлзэлтэй байдаг байна. Тархиа үргэлж ажиллуулж сэргэлэн цовоо байлгаснаар залуу насаа хадгална гэж ч үздэг юм билээ. Амьдрал өөрөө их сургууль юм, хоосон номоор юугаа хийнэ гэдэг сэтгэгчид олон бий. Би үүнтэй санал нэг байдаг. Амьдрал бидэнд алхам тутамд хорвоогийн үнэнийг мэдрүүлж, сануулж байдаг билээ. Бидний ихэнх нь Монгол оронд магадгүй Улаанбаатар хотын хоёр дүүргийн хооронд, ажил гэрийн завсарт л амьдралынхаа ихэнх цагийг бардаг биз. Тэгвэл дэлхий дээр Монголоос өөр маш олон улс үндэстэн оршиж, тэд өөр өөрийн үзэл сэтгэлгээ, үнэлэмжээр амьдарсаар л байна. Монголын нийгэмд үнэн байдаг юм өөр нийгэмд заавал үнэн байх албагүй. Та бид 100-н жилийн өмнөх явдлыг биеэрээ мэдэрч, туулж чадахгүй. Дундад зууны үе, эртний үе гээд явбал бүр худлаа болно. Тэгвэл ном гэдэг юмаар дамжуулж орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран эрдэмтэн мэргэдтэйгээ уулзаж, тэр үеийн болсон явдалтай танилцаж, арьс үндэс өөр байлаа ч хамаагүй хүний түгээмэл хэл оюун ухаанаараа харьцаж чаддаг билээ. Хүн төрөлхтний мянга мянган жилийн буурал түүхэнд олон зуун суут эрдэмтэн мэргэд , философичид төрөн гарч, байгалийн нэгэн жам ёсоор хорвоогийн мөнх бусыг үзэж, цаасанд түүх болон нэрээ мөнхлөн үлдээсэн байдаг. Тэгээд тэд зүгээр хорвоог орхихгүй, олон сайхан амьдралд хэрэгцээтэй зүйлийг хэлж бичээд ном болгон үлдээсэн байдаг. Гэтэл та бид хэзээ болтол өөрт байгаа өчүүхэн жаахан мэдээлэл дотроо эргэлдэж хар ухаанаараа эцэс төгсгөлгүй бясалгаж явах билээ. “Эрүүл биед саруул ухаан” гэж монгол ардын цэцэн үг байдаг. “Саруул ухаанд эрүүл бие” энэ үгэнд би монгол ардын цэцэн үгнээс ч илүү дуртай. Ухаан нь саруул хүн эрүүл байх бүхий л нөхцөлийг удирдаж зохицуулж чаддаг. Хүний оюун санаа биеэ залдаг, харин хүний бие оюун санаагаа залж чадахгүй шүү дээ. Саруул сэтгэж эрүүл мэнддээ анхаарлаа хандуулж байх нь тун хэрэгтэй зүйл. Өвчин тусах нь муу зүйл сэтгэлийн зовлонг ихээхэн нэмдэг. Монгол орны ирээдүй нь болж буй залуучууд бид гадаад ертөнц рүүгээ нүдээ нээж, гадаад ертөнцтэйгээ хөл зэрэгцэн алхаж хамтдаа ухаалаг ард иргэдтэй хөгжингүй Монгол орныг бүтээн байгуулъя гэж уриалмаар байна. Гадаадад сурч боловсроод галуу шувууны мах идсэн хүн арай илүү зөв зүйл ярьдаг гэсэн яриаг та өмнө нь сонсож байсан биз дээ. Энэ бол үнэндээ тийм юм үзэж нүд тайлсан хүн л юмны учрыг арай илүү ойлгодог. “Өндөрт нисдэг шувуу алсыг хардаг”. Өнгөрсөн одоо хоёртойгоо зууралдахаа больё залуусаа. Ирээдүй залуучууд бидний гарт байна. Хорвоо ертөнц мөн биднийх. Ирээдүй яг энэ цаг мөчөөс эхэлдэг.